فیپا در چاپ کتاب عبارت است از تهیه اطلاعات کتاب شناختی لازم برای شناسایی و بازیابی یک کتاب بر مبنای ضوابط و استانداردهای بین المللی قبل از انتشار را فهرست نویسی پیش از انتشار یا فیپا می گویند. درفیپا علاوه بر اطلاعات نویسنده و کتاب که در بایگانی اداره اسناد ثبت می شود، شماره هایی مانند شماره کتابشناسی ملی، رده بندی دیویی و رده بندی کنگره نیز برای کتاب صادر می شود.
تعریف اصطلاحات مرتبط
اطلاعات کتابشناختی:
جزئیات مربوط به یک اثر مثل نویسنده، عنوان، ناشر، محل نشر، ویرایش، فهرست، تعداد جلدها، پیوستها، بها، مترجم، تصویرپرداز و موارد مشابه را اطلاعات کتابشناختی می‌گویند.
بازیابی:
فرآیند جستجو و دستیابی به مرتبط‌ترین منبع مورد تقاضا، بازیابی نام دارد.
کتاب:
هر اثر چاپی که به منظور ارائه به عموم انتشار یافته و بیش از ۲۵ صفحه داشته باشد، کتاب محسوب می‌شود. نشریات و ادواری‌ها کتاب به حساب نمی‌آیند.
تاریخچه
تاریخچه فهرستنویسی پیش از انتشار در جهان:
این طرح به شکل غیررسمی در سال ۱۸۷۰ در آمریکا پیشنهاد شد و برای اولین مرتبه به طور رسمی توسط کتابخانه کنگره آمریکا در سال ۱۹۰۱ آغاز شد. در سال ۱۹۷۱ برای دومین مرتبه با روشی که برخاسته از طرح فهرستنویسی از مأخذ بود در کتابخانه کنگره آمریکا پی گرفته شد. پس از حدود ۳ سال ۶۵ درصد از کتابخانه‌های آمریکا دارای فهرست برگه پیش از انتشار شدند. در انگلستان پیشنهاد این طرح به سال ۱۸۷۶ باز میگردد، اما اجرای رسمی آن به سال ۱۹۷۷ می‌رسد. در سال ۱۹۸۱ اعلام شد که ۹۰ درصد از کتابخانه‌های انگلستان از این طرح استفاده می‌کنند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان از این طرح استقبال کرده‌اند.
تاریخچه «فهرستنویسی پیش از انتشار» در ایران:
شکل ابتدایی و مختصر این طرح را در کتابهای چاپ سال ۱۳۴۶ به بعد دانشگاه تهران و ۱۳۴۹ به بعد خانقاه نعمت‌اللهی می‌توان دید. در سال ۱۳۷۱ کتابخانه ملی ایران این طرح را به طور آزمایشی با برخی از ناشران به اجرا گذاشت و پس از موفقیت نسبی پیشنهاد قانونی شدن آن، طی طرحی در اسفند ۱۳۷۴ از سوی کتابخانه ملی به هیئت دولت ارائه شد که تصویبنامه آن در تاریخ ۸/۱۲/۱۳۷۵ به کتابخانه ملی ابلاغ شد و مسئولیت اجرایی طرح بر عهده کتابخانه ملی نهاده شد. در مهر ۱۳۷۷ کتابخانه ملی با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرای طرح را به طور رسمی آغاز کرد. اکنون با همراهی و مساعدت ناشران عزیز بیش از ۹۰% از کتابهای منتشر شده در سطح کشور همراه با این اطلاعات منتشر می‌شوند. تخمین زده می‌شود که فقط سالانه بیش از یک میلیارد تومان صرفه‌جویی حاصل اجرای این طرح است.
فواید فیپا
- یکدستی و هماهنگی فهرستنویسی
- تسهیل امر فهرستنویسی
- جلوگیری از انجام کار تکرار
- افزایش سرعت بازیابی منابع در کتابخانه‌ها
- اطمینان از صحت و درستی کار
- صرفه جویی در بودجه
- تسریع امر اشاعه اطلاعات
- تسهیل در ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی
- افزایش سرعت گردش اطلاعات
ضوابط و استانداردهای بین‌المللی فیپا
با توجه به اینکه عمل فهرستنویسی فرآیندی علمی و پژوهشی است و دستیابی سریع به مجموعه را ممکن می‌سازد، همه عملیاتی که در این فرآیند صورت می‌گیرد قانونمند شده‌اند و دستورالعمل و ابزارهای خاصی برای آن وجود دارد.
- قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن
- استاندارد بین‌المللی کتابنامه‌نویسی
- سرعنوان‌های موضوعی فارسی
- رده‌بندی کنگره و رده‌بندی دیویی
استانداردها و ابزارهایی هستند که در فهرستنویسی پیش از انتشار به کار می‌روند.
شابک
گسترش روز افزون انتشار و مبادله کتاب در سطح بین‌المللی کشورهای جهان را بر آن داشت تا برای شناسایی، سفارش، فروش، انبارگردانی، توزیع و اطلاع‌رسانی از یک نظام بین‌المللی شماره‌گذاری استفاده نمایند که به نظام شماره استاندارد بین‌المللی کتاب" شابک" معروف شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و رشد تولید کتاب و بحث‌های پیوستن به بازارهای جهانی، مسئولان فرهنگی ایران را بر آن داشت تا به عضویت نظام شابک درآیند.
درسال ۱۳۷۲ ایران رسماً به عضویت نظام شابک درآمد و موسسه خانه کتاب نمایندگی این نظام را بر عهده گرفت.
شابک ایران با هدف گسترش استفاده از نظام شابک و بکارگیری آن در مبادلات تجاری کتاب و اطلاع‌رسانی فعالیت می‌کند. در حال حاضر بالغ بر ۵۰۰۰ موسسه انتشاراتی عضو نظام ISBN در ایران هستند .
مراحل کار فیپا
- تحویل کتاب و مدارک لازم
- تکمیل فرم پرسشنامه
- بررسی و کنترل فرم توسط کتابخانه
- ثبت اطلاعات کتابشناختی در دفتر مخصوص
- انجام عملیات فهرستنویسی
- ورود اطلاعات به رایانه
- تهیه برگه فهرستنویسی
تحویل کتاب همراه با کارت فهرستنویسی به ناشر
ناشر نمونه‌ای از کتاب را که می‌تواند به صورت متن ماشین شده بدون جلد باشد با صفحه عنوان کامل و دقیق به دفتر فیپا تحویل می‌دهد. همه تغییرات باید در صفحه عنوان اعمال شده و شماره شابک نیز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت شده باشد.
در صورتی که کتاب ترجمه است تصویر صفحه عنوان به زبان اصلی نیز همراه با کتاب باید تحویل شود. نمونه اوزالید کتاب نیز پذیرفته می‌شود و اگر کتاب تجدید چاپ و بدون ویرایش باشد ارائه چاپهای قبلی نیز بلامانع است. پس از تکمیل فرم پرسشنامه توسط ناشر و ثبت اطلاعات مورد نیاز فرم توسط دفتر فیپا کنترل می‌شود.
بعد از رفع نقص و یادداشت اطلاعات کتابشناختی لازم در دفتر مخصوص کتاب برای فهرستنویسی و امور مرتبط به بخش فهرستنویسی ارسال می‌شود.
پس از دریافت کاربرگه فهرستنویسی و ورود ماشینی اطلاعات، کارت ماشینی فهرستنویسی از بخش مذکور تحویل گرفته می‌شود و پس از کنترل نهایی همراه با نمونه کتاب دریافت شده به ناشر تحویل می‌شود.
فرآیند فیپا بین ۳ تا ۶ روز طول می‌کشد.
در موارد زیر کتاب نیاز به فهرستنویسی مجدد خواهد داشت:
- تغییر عنوان
- تغییر نام مترجم، اضافه شدن، کم شدن
- تغییر نام ناشر، اضافه شدن، کم شدن
- تغییر حذف و یا اضافه شدن، فروست
- اضافه یا کم شدن تعداد صفحات کتاب
- ویراست کتاب
- تغییر قطع کتاب
* علاوه بر موارد فوق، هر عنوانی که تجدید چاپ می‌شود باید مجدداً در برگه‌دان کتابخانه ملی وکتابشناسی ملی الکترونیکی ضبط شود.
برای محاسبه آنلاین چاپ کتاب به وب سایت چاپ دیجیتال روز مراجعه کنید